Өмд гутал туугаачдын нутгаар аялсан минь

Элсэн тасархай - Улаан цутгалан - Төвхөний хийд гэсэн маршрутаар 3 хоног аялчихаад ирлээ. Өвөрхангайнханыг өмд гутлын хулгайчид гэдэг болохоор зориуд амархан алдчихааргүй адармаатай үдээстэй гутал, хүн битгий хэл өөрөө ч тайлахад бэрх өмд өмсөж явсан гэж байгаа. Тавуулхнаа явсан юм байж тавин хүн ууж барахааргүй их уух юм авч явдаг юм. Харин хоол ундны тухайд, цагаан хоолтон нөхөдтэй явсан болохоор шашны мөргөлдөөн гэдэг шиг хоолны мөргөлдөөн гаргахгүйн тулд хоолоо тус тусдаа хийж идэж байлаа.

Эхний өдөр Элсэн тасархай оров оо. Элсэн тасархай ч "тасархай" л даа (аль ч утгаараа). Гадаадын голдуу жуулчид, бас морь тэмээ унуулж хэдэн бор юм олдог хэсэг хүүхдүүд байна. "Морь унах уу? Тэмээ унах уу? Наашаа суучих, ийшээ мордчих" гэж тал талаас уралдан шаагилдаад, хотын микроавтобусныхантай тийм адилхан орилолдож байгаа нь надад иргэншлийн бараан тал мэт санагдаж манагдаад, янзын л юм болж байв.
Морь унах боломж гараад байхад ашиглахгүй өнгөрөөх нь адууны дэлэн дээр дарцаглаж өссөн эр хүний хувьд байж болшгүй хэрэг тул би ч мордоод давхилаа. Нэлээн хатуу амтай морь таараад, урдхан талд баацганаж явсан хоёр гадаад авгай руу чиглээд намайгий чинь аваад давхичихдаг юм. Агсам моринд хөөгдөн ум хумгүй зугтах тэдний үнхэлцэг нь хагарах шахаж байгаа даа гэж бодохоос би инээдээ барьж ядан явлаа. Өөрийгөө яая гэж байж өрөөлийг тийн бодсон нь өрөвч сэтгэлийн минь л илрэл шүү дээ.
Морины эзэн дээр очоод би "Аль вэ, чиний нөгөө номхон морь энээ тэрээ гээд реклаамдаад байсан чинь?!" хэмээн асуутал сайхь мориор үйлчлэгч өөдөөс хээв нэг "харин жаахан хатуу амтай морь л доо" гэж авдаг юм. Тэгэнгүүт нь миний уур хүрээд "Менежерээ дууд" хэмээн чангаар... - Энэ хэсгийг битгий уншаарай.

Элсэн тасархайгаас цааш бид шууд Өвөрхангай аймгийн нэрийн хуудас Улаан цутгаланд очих ёстой байсан боловч тэс хөндлөн Архангайн нутаг дэвсгэр рүү ороод явчихдаг юм. Халгиж цалгисан их шатахуунаа дундлахын тулд албаар тэгсэн хэрэг шүү дээ. Дүүрэн шатахуунтай машин чинь цатгалдаад явж чаддаггүй юм. Тэрнээс биш замаа алдаж, төөрч будилсандаа тэр биш ээ, тэгж бодуузай та нар, ёстой тийм юм байхгүй шүү.
Зорьсон газраа сая нэг очоод зэргэлдээхэн нь байх амралтын газарт буудалладаг юм. Сайхан байсаан, орой нь амралтын газрын эзэгтэй орж ирээд "Гадаадынхан амарч байна. Тэдэнд саад бололгүй унтвал унт, үгүй бол гар зайл" гэж хөөснийг эс тооцвол. Бид дуу шуу болж, дуулж хуурдацгаасан бол яая гэхсэн, гэтэл ердөө гэр дотроо лааны гэрэл тойроод хууч хөөрч суусан юм шүү дээ. Ер нь ч манайхан нутаг нэгтнүүддээ биш, харийнханд л халуун дотно, элгэмсүү ханддаг болоод удаж байна даа.
Дараа өдөр нь өнөөх алдарт Улаан цутгаландаа очдог юм. Нэрнээс нь болоод би ч нэг их улаанаар цутгалдсан, малын бой мойрхуу л газар үзэх юм санаад явсан хэрэг. Гэтэл очоод хартал өнөөх чинь хүрхрээ байсан байдаг байгаа! Ямар юмных нь улаан байхав дээ. Харин цутгахын хувьд цутгаж байсаан. Тэр өндрөөс шуугин буух ус.. сүртэй гэж жигтэйхэн. Хүрхрээн доогуур завиар явуулдаг үйлчилгээтэй. Доогуур нь завьтай туучаад гарч ирсэн нэг нөхөр "амьд гэдгээ сая л мэдэрлээ" ч гэж байх шиг. 30-аад жилийн турш үхсэн амьдаа өөрөө ч мэдэлгүй үлгэн салган явснаа, их усны дор гэнэтхэн л сэрж мэдэрч байдаг... Тэр халамцуу эр лав... Будда байсан байх.

Гуравдахь өдөртөө бид Төвхөний хийд орсон. Асга хадан дундах тэр хийдэд өндөр гэгээн ямбалан сууж... биш ээ, нямбалан сууж бясалгал юугаа үйлддэг байсан гэдэг. Гэхдээ яг үнэнийг хэлэхэд хийдээсээ илүү хойхно нь байх "эхийн умай" гэдэг хад илүү үзүүштэй байсан. Тэнд байсан улсууд ч сүм хийд, бурхан шашин гэхээсээ илүү умайг сонирхож байгаа нь илт. Умай хад гэдэг нь угтаа байц хадан дундах бөгс эргэх зайгүй нүх л дээ. Анх "умайлах ёс"-ыг бодож олсон нөхөр тийшээ заавал толгойгоороо ороод, буцаад толгойгоороо гарч ирэх дүрэм зохиогоотхож. Давчуухан хонгил тул зарим хүн дотор нь эргэж чадахгүй нэлээн юм болж байв. Нэг эмгэн умай дотор гацсанд эмч байрын нэг залуу хийсвэр хийж гаргах санал дэвшүүлж байх юм.
Умайнаас холгүй "хүслийн мод" бий. За даа, нэрнээсээ л ойлгомжтой байгаа биз? Хүмүүс мөчрөөс нь бариад хүслээ шивнэхээр биелүүлж өгдөг буянтай мод юм гэсэн. Зугаалж зугаацах л  гэж явсан миний бие элдэв сүсэг бишрэлгүй нэгэн тул хүслээ шивнээчгүй. Хүмүүс бол өчнөөн олон минутын турш хүслээ айлтгаад л байх юм билээ. Тэгж тэгчихээд доош бууж явахдаа татах тамхигүйгээ гэнэт санаж, шаналж энэтэр. Хүсэл биелүүлдэг модноос бөөн бөөн аз жаргал, цул цул ашиг орлого гуйгаад, тамхи тариа мэтийн ойр зуурын юмыг хүсэлгүй өнгөрөөчихсөн хэрэг шүү дээ.