Маартын наймнаас маний бага нас хүртэл.

За сайн байцгаана уу? Гээдэн Паазлын гэдэс дотор туйлын тааруу байгаа ч гэсэн иргэний зориг гарган ийнхүү бичлэг нэмж cууна аа. Маартын найман тэмдэглээд. Шалтаг олдохгүйдээ шал хамаагүй баяр хэсээд явсан юм биш ээ. Одоогийн охид хүүхнүүдийг олигтой сайхан баярлаж чадахгүй болов уу гэсэндээ зааж зөвлөх үүднээс зайлшгүй байлцсан хэрэг шүү дээ...
Өчигдөр хэдэн хүүхэнтэй оройжингоо караокед дуулаад, өглөө сэрсэн чинь хоолой паг сөөсөн байна. Хортой караокед орчихож гэсэн бодол толгойд зурсхийж байгаа юм чинь. Тэгээд учиргүй айж сандраад хажуу айлын хамар хоолойн эмчээсээ асуутал "Хоолой сөөх бол ер нь байдаг л үзэгдэл. Өдий насалчихаад ийм юм мэдэхгүй хаагуур явж байсан хар мал вэ, чи" гэж байна. Тэгж хэлсэнд нь учиргүй дургүй хүрээд, "Хаагуур явах юу байдаг юм, хажуугийн хананд чинь л амьдарч байсан даг" гэлээ би. 
Нээрэн сонирхуулахад саяхан салхинд гарав аа, чи минь. Би чинь угийн хөдөөний хүн болохоор утаатай хотод тогтож чадахгүй, сав л хийвэл хээр гарч салхи үнэрлэмээр санагдаад байдаг юм. Агаарт гарсан чинь төрөлх нутаг минь, тэнд өнгөрөөсөн бага нас минь санагдаад сайхан л байлаа. Манайх гэж цөөн малтай, даржинхан айл байсансан. Цөөхөн мал дотроос миний хувьдаа өмчилсөн нь гэвэл ширээ бөхтэй ат нэгийн зэрэг. Ширээ бөхөн дээр нь би хичээлээ ч давтдаг, хоолоо ч иддэг байлаа. Аа бас нэг алаг даага байлаа. Нэг удаа алаг даагаа барьж унаад хониндоо явах юм боллоо. Гэтэл муу алаг дааганы минь явдал нэг л биш ээ. Гайхаад бууж хартал би өөрийнхөө алаг даагыг биш, ямаа хөхдөг мэрэгч алаг даагыг унаж явсан байдаг байгаа! Адилхан нэртэй болохоор нь андуураад эмээллэчихсэн хэрэг. Би муу даагандаа ихээ найдлага тавьж, гуурстай аргамаг болно гэж санадаг байлаа. Хуурстай адсага л болсон доо, хөөрхий. Аа мөн манай дөрвөн нүдтэй Банхар байна. Уг нь угсаа үүлдэр нь банхар юм. Тийм байтал дээрээс нь нэмж нэр өгөөд яахав гэж төвөгшөөсөн үү, манайхан зүгээр л Банхар гэж дууддаг байлаа. Манай дөрвөн нүдтэй банхар мөн ч хийморьтой амьтан, заримдаа хоёр нүдээрээ хараад үлдсэн хоёрыгоо амрааж байх, заримдаа ч гурван нүдээрээ харж хэвтэнэ. Заримдаа бүр дөрвөн нүдээрээ дүрлийтэл ширтэж байдагсан.
Саяхан болж өнгөрдөг цагаан сар чинь намайг багад ч ялгаагүй болдог байлаа шүү дээ.  Айл амьтныхаад орохоор заримдаа бэлгэнд домбон ёотон авна. Домбон ёотон гэж идэх юм ч болдог, сав суулга ч болчихдог, олон янзаар ашиглаж болдог онцын сонин эд байлаа. Энд тэндээс домбон ёотон олж ирмэгц ээж минь "цай сүү хийх сав дутаад байсан юм, аштай юу даа" гээд их баярладагсан. Ихэнх айл ул боов л өгдөг байсан даа. Би ч алив зүйлсийн учрыг таньж мэдэх гэсэн аюулын ухаантай жаал байсан болохоороо "ул боов гэж байгаа юм чинь дээшлээд шилбэ боов, гуя боов гэж бас байдаг байх нь уу? Бүр дээшлээд боов боов гэж байдаг бол муухай юм даа" гэхчлэн бодож суудагсан.
Би чинь айлын ганц, тэгээд ч тэр хавьд надтай тоглочих хүүхэд шуухад байдаггүй байсан учраас их төлөв ганцаараа л тоглодог байв шүү дээ. Өөрөө өөртэйгөө барилдана, өөртэйгөө хөөцөлдөж тоглоно. Ганцаараа шагай тоглоход намайг хождог хүн байдаггүйсэн.
Үгүй ээ яахав, саахалтын Санжаа гуайн шар хүүхдүүд гээд миний үеийн жаалууд байсан л даа. Гэхдээ шар толгойтой, улаан хацартай, хөх шүдтэй, ногоон нустай гээд олон өнгөөр тунарч туяарч харагдах тэр хүүхдүүдээс би чухамдаа дөлдөг байлаа. Нэг хүн тийм олон өнгөөр тэгж айхтар солонгорч харагдах нь сэжигтэй хэрэг мөн биз дээ, энэ чинь? Гэлээ гэхдээ, уйдахаараа би тэдэн дээр очиж яриа өддөг л байлаа. Харамсалтай нь миний боловсролын түвшин тэднийхээс хэт өндөрдөж байсан болохоор, "Ц.Дамдинсүрэнгийн "Зугаацахаар мордсон нь" найраглал чинь нэрнээсээ авахуулаад том хүний зохиол. Асуудлын гол нь найрагч зугаацахын тулд чухам хэн дээр мордсон бэ гэдэгт л байна" гэхчлэн утга уран зохиол ярихад минь тэд огт ойлгодоггүй сэн. Өөрсдөө ойлгохгүй хэвтэж өгөр хогнууд чинь ярьсан бүхнийг минь яг таг аав ээждээ хэлсэн байдаг юм. Тэгээд тэдний эцэг эх тэр талаар өвөө аавд минь хэлээд, өвөө минь харин миний яс маханд хэлдэгсэн.